Niepubliczny Ośrodek Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli Zyta Czechowska specjalni.pl
Trudne zachowania uczniów, zwłaszcza tych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE), stanowią wyzwanie dla nauczycieli i wychowawców. Właściwa reakcja na takie zachowania oraz ich skuteczne minimalizowanie mogą znacząco poprawić jakość pracy w klasie oraz dobrostan uczniów.
1. Czym są trudne zachowania?
Trudne zachowania to wszelkie działania ucznia, które zakłócają proces dydaktyczny, utrudniają współpracę, powodują dyskomfort u innych uczniów i nauczycieli lub wpływają na bezpieczeństwo. Wśród nich wyróżniamy:
- Agresję fizyczną (uderzanie, popychanie, niszczenie przedmiotów),
- Agresję werbalną (krzyk, obraźliwe słowa, groźby),
- Autoagresję (samookaleczenia, uderzanie głową w ścianę, gryzienie siebie),
- Bunt i odmowę współpracy (ignorowanie poleceń, odmawianie udziału w zajęciach),
- Wycofanie społeczne (unikanie kontaktu, brak reakcji na pytania),
- Stereotypie ruchowe (np. machanie rękami, kołysanie się, ciągłe powtarzanie fraz bez znaczenia komunikacyjnego),
- Nagłe wybuchy emocjonalne (płacz, krzyk, frustracja bez widocznej przyczyny).
2. Przyczyny trudnych zachowań
Grafikę przygotował Mateusz Łysek z grupy Belfry bazgrolą.
Zachowania trudne mogą mieć różne źródła, często związane ze SPE ucznia:
- Trudności w komunikacji – brak umiejętności wyrażania emocji, potrzeb i myśli, pytania o ważne rzeczy, ale także dzielenie się tym co cieszy, boli, raduje,
- Przeciążenie sensoryczne – nadmierna ilość bodźców (hałas, światło, zapachy dotyk),
- Lęk, stres, niepokój i brak cierpliwości – niepewność związana z nowymi sytuacjami, testami, zmianami w harmonogramie, ekspresowe wykonanie zadań i nudzenie się, ale także niepokój wywołany ze zbyt duża ilością zadań
Wykorzystaj szablony i schematy- TUTAJ
.jpg)
- Deficyty w zakresie funkcjonowania społecznego – brak umiejętności odczytywania norm społecznych,
- Niezaspokojone potrzeby fizyczne – głód, zmęczenie, brak ruchu,
- Nieumiejętność radzenia sobie z emocjami – uczniowie mogą nie znać strategii regulacji emocjonalnej,
- Nieodpowiednie reakcje dorosłych – zbyt surowa dyscyplina lub brak konsekwencji.
- Zachowania ucieczkowe- to reakcje, w których osoba unika lub wycofuje się z sytuacji, która wydaje się dla niej trudna, stresująca lub niekomfortowa. Mogą objawiać się fizycznym oddaleniem, unikiem kontaktu wzrokowego, zmianą tematu rozmowy lub wycofaniem się z wykonywanego zadania.
- Dostęp do ulubionych przedmiotów- Trudne zachowanie związane z dostępem do ulubionych przedmiotów polega na wyrażaniu frustracji, złości lub nieodpowiednich reakcji w sytuacji, gdy osoba nie może otrzymać lub korzystać z pożądanej rzeczy. Może przejawiać się np. krzykiem, płaczem, uporem, a nawet agresją, jeśli przedmiot nie jest dostępny natychmiast lub zgodnie z jej oczekiwaniami.
- Brak dostosowań do wymagań edukacyjnych i niewłaściwe ocenianie- zadania są zbyt trudne, jest ich zbyt dużo, tempo pracy niedostosowane do potrzeb uczniów i nieadekwatnie dobraliśmy narzędzia sprawdzające poziom wiedzy i umiejętności.
O dostosowaniach przeczytasz TUTAJ
.jpg)
O ocenianiu uczniów ze SPE przeczytasz TUTAJ
.jpg)
3. Jak minimalizować bodźce wywołujące trudne zachowania?
Aby zapobiegać występowaniu trudnych zachowań, warto:
- Zapewnić przewidywalność – stosować stały harmonogram, sygnalizować zmiany,
- Dostosować środowisko – ograniczyć hałas, stworzyć przestrzeń do wyciszenia,
- Stosować komunikację wizualną – używać piktogramów, planów dnia,
- Nauczyć strategii samoregulacji – ćwiczyć techniki oddechowe, wprowadzić przerwy sensoryczne,
- Uwzględnić potrzeby sensoryczne – zapewnić uczniowi dostęp do np. gumy sensorycznej, piłek antystresowych,
- Wykorzystywać poczekajki– zająć wolny czas dodatkowymi, lubianymi przez ucznia zadaniami,
Wykorzystaj poczekajki- TUTAJ
.jpg)
- Motywować pozytywnie – chwalić dobre zachowania, zamiast skupiać się na błędach.
4. Jak reagować na trudne zachowania?
Gdy trudne zachowanie już się pojawi, ważne jest, aby:
- Zachować spokój – dorosły powinien być opanowany, aby nie eskalować sytuacji,
- Nie wdawać się w konfrontację – unikać długich dyskusji, szczególnie gdy uczeń jest rozemocjonowany,
- Stosować techniki deeskalacji – np. spokojny ton głosu, ograniczenie liczby bodźców,
- Zapewnić uczniowi przestrzeń – umożliwić wyciszenie się w bezpiecznym miejscu,
- Zastosować prostą i jasną komunikację – krótkie zdania, neutralny ton głosu.
5. Jakie konsekwencje wyciągać?
Konsekwencje powinny być dostosowane do wieku i możliwości ucznia:
- Naturalne konsekwencje – np. jeśli uczeń zniszczył pracę kolegi, pomaga w jej odbudowaniu,
- Konsekwencje edukacyjne – rozmowa na temat wpływu zachowania na innych,
- Konsekwencje czasowe – np. „Chwilę odpoczniesz, zanim wrócisz do zadania”,
- Wzmacnianie pozytywnych zachowań – nagradzanie prób samoregulacji.
Materiały na temat zachowań trudnych kupisz TUTAJ
6. Jak zapobiegać trudnym zachowaniom w przyszłości?
- Analizować i nie dopuszczać do sytuacji trudnych – prowadzić obserwacje, wyciągać wnioski, uczyć przekierowywania uwagi ucznia na inne rzeczy, wdrażać trening zastępowania agresji.
- Jasne zasady i struktura – przypomnij uczniom reguły i konsekwencje ich przestrzegania.
- Dostosowanie zadań – upewnij się, że poziom trudności jest adekwatny do możliwości ucznia.
- Przewidywanie i zapowiadanie zmian – informuj o zmianach w planie lekcji, aby uczeń miał czas na adaptację.
- Stosować strategię wzmocnienia pozytywnego – doceniać wysiłek ucznia, wdrożyć system motywacyjny i wzmocnienia pozytywne.
- Odwrócić komunikaty– o trudnych rzeczach można mówić konstruktywnie bez wykluczania i stygmatyzowania.
- Alternatywne sposoby komunikacji – umożliw uczniowi wyrażanie potrzeb w sposób akceptowalny (np. gesty, karty z symbolami).
- Wdrażać techniki relaksacyjne – np. ćwiczenia oddechowe, mindfulness, piłeczki gniotki,
- Pracować nad kompetencjami społecznymi – treningi umiejętności społecznych, ale także przy każdej nadążającej się sytuacji, inicjować takie sytuacje i modelować właściwe zachowania,
- Dbać o dobrą relację z uczniem – budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa.
- Zapewnienie przerw sensorycznych lub ruchowych – daj uczniowi możliwość krótkiego odpoczynku, np. ruchowego lub sensorycznego.
O zachowaniach trudnych i materiały do pracy z uczniem ze spektrum autyzmu przeczytasz tutaj
.png)
Trudne zachowania uczniów, w tym tych ze SPE, wymagają świadomego podejścia, empatii i odpowiednich strategii. Kluczem jest profilaktyka – minimalizowanie bodźców wywołujących trudne zachowania oraz wzmacnianie pozytywnych strategii radzenia sobie. Gdy trudne zachowanie już wystąpi, warto reagować spokojnie, konsekwentnie i z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb ucznia. Dzięki temu możliwe jest budowanie bezpiecznej i sprzyjającej nauce atmosfery w klasie.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej i nauczyć się radzić z zachowania trudnymi dzieci zamów szkolenie Rady Pedagogicznej.
Jak można wykorzystać sztuczną inteligencję w edukacji i terapii w inny sposób?
Obejrzyj nasze szkolenie z materiałami TUTAJ
Zamów szkolenie z wykorzystania sztucznej inteligencji
.png)
Jeżeli prowadzisz zajęcia w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, skorzystaj z kompleksowego wsparcia w postaci:
- programu zajęć,
- przykładowych wpisów do dziennika,
- przykładowych ćwiczeń,
- oceny efektywności,
- gotowych zadań.
Jeżeli prowadzisz zajęcia rewalidacyjne skorzystaj z kompleksowego wsparcia w postaci:
- programu zajęć,
- przykładowych wpisów do dziennika,
- przykładowych ćwiczeń,
- oceny efektywności,
- gotowych zadań.
W ofercie mamy również teczki pedagoga specjalnego, zawierające niezbędną dokumentację do edycji oraz wskazówki, materiały i porady.
Dla nauczycieli współorganizujących kształcenie niezbędna dokumentację wraz z materiałami do pracy zawiera TECZKA NAUCZYCIELA WSPÓŁORGANIZUJĄCE.
Od wielu lat jesteśmy ekspertkami do spraw awansu zawodowego, swoją praktyczną wiedzę wykorzystałyśmy w publikacjach będących kompleksowym wsparciem dla nauczycieli na ścieżce awansu zawodowego. Zawierają one niezbędne informacje wraz z dokumentacją do edycji.
